Odpowiedź ministra na interpelację 22759- tekst

Odpowiedź na interpelację nr 22759

w sprawie martwych zapisów ustawy o zabytkach i opiece nad zabytkami w aspekcie poszukiwań zabytków z użyciem przyrządów elektronicznych, zwłaszcza wykrywaczy metali
Odpowiadający: minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński
Warszawa, 25-07-2018
Szanowny Panie Marszałku,
odpowiadając na interpelację nr 22759 Pana Posła Pawła Szramki z dnia 15 czerwca 2018 roku w sprawie przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w zakresie poszukiwań zabytków z użyciem przyrządów elektronicznych, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.
Wspomniana przez Pana Posła nowelizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. z 2017 r., poz. 2178 t.j., dalej zw. u.o.z.), dokonana na podstawie ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw z 22 czerwca 2017 r. (Dz. U. z 2017 r., poz. 1595), dotyczyła wyłącznie zmiany kwalifikacji prawnej czynu, prowadzenia poszukiwań zabytków bez stosownego pozwolenia i miała na celu poprawę bezpieczeństwa obiektów dziedzictwa kulturowego. Zgodnie z art. 36 ust. 1 pkt 12 u.o.z. poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania (zwane dalej poszukiwaniem zabytków), jest dozwolone, ale musi odbywać się na podstawie pozwolenia właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Z prowadzonych przed powyższą nowelizacją statystyk wynikało, że średnia liczba takich pozwoleń nie przekraczała stu rocznie w skali kraju. Dane uzyskane w tym roku wskazują, że już w pierwszych pięciu miesiącach 2018 r. wojewódzcy konserwatorzy zabytków wydali niemal dwieście pozwoleń na poszukiwanie zabytków. Przewiduje się, zgodnie z przyjętym założeniem, że ich liczba wzrośnie na koniec roku o 400-500%. Nawiązując zatem do przytoczonego przez Pana Posła poglądu o liczbie wydawanych pozwoleń na poszukiwania zabytków, stwierdzić należy, iż odnotowano w tej kwestii znaczący wzrost, co jednoznacznie wskazuje na skuteczność wprowadzonych w 2017 r. zmian ustawowych. Dalszy wzrost liczby wydawanych przez wojewódzkich konserwatorów zabytków pozwoleń na prowadzenie poszukiwań zabytków spodziewany jest po wejściu w życie nowego rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków, które zmierza między innymi do uproszczenia formularza wniosku o wydanie pozwolenia na poszukiwanie zabytków. Pozostałe zaproponowane zmiany dodatkowo usprawnią procedurę uzyskiwania stosownych pozwoleń konserwatorskich. Akt ten jest obecnie w trakcie procesu legislacyjnego.
Odnosząc się do Pana pytań dotyczących działań edukacyjnych związanych z prowadzeniem poszukiwań zabytków, zauważyć należy, że działalność w tym zakresie prowadzona była zarówno przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID) oraz wojewódzkich konserwatorów zabytków. Narodowy Instytut Dziedzictwa opracował między innymi ulotki poświęcone temu zagadnieniu – w latach 2007-2018 wydrukowano i rozpowszechniono kilka tysięcy takich broszur. Specjaliści z NID odbyli również wiele spotkań z poszukiwaczami zabytków, organizowanych między innymi przez stowarzyszenia poszukiwaczy, grupy rekonstruktorskie, muzea, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich czy Wydziały Prewencji Komend Wojewódzkich Policji. W ich trakcie omawiano aktualny stan prawny dotyczący prowadzenia poszukiwań zabytków, przedstawiano sposób postępowania w przypadku natrafienia na obiekty dziedzictwa oraz dystrybuowano wspomniane wyżej materiały.
Nawiązując do obowiązków informowania wojewódzkiego konserwatora zabytków o przebiegu poszukiwań zabytków, można wskazać, że zgodnie z § 19 ust. 5 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków z dnia 22 czerwca 2017 r. (Dz. U. z 2017 r., Poz. 1265) pozwolenie na poszukiwanie zabytków mogło określać warunek niezwłocznego zawiadomienia wojewódzkiego konserwatora zabytków o wszelkich zagrożeniach lub nowych okolicznościach ujawnionych w trakcie prowadzenia wskazanych w pozwoleniu poszukiwań i wojewódzcy konserwatorzy zabytków zamieszczali ten wymóg w wydawanych przez siebie pozwoleniach. Przepis w tym samym brzmieniu znajduje się również we wspomnianym wyżej, nowym rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków. Ogólny obowiązek odpowiedniego zabezpieczenia znalezionego zabytku archeologicznego, oznakowania miejsca jego znalezienia i niezwłocznego zawiadomienia o nim jest również umieszczony w art. 33 ust. 1 u.o.z
Procedura przyznawania nagród za przypadkowe znalezienie zabytku archeologicznego uregulowana jest przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz Rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz.U. Nr 71, poz. 650). Zgodnie z tymi regulacjami Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznaje, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, nagrodę osobie, która znalazła zabytek przypadkiem, odpowiednio go zabezpieczyła i niezwłocznie zawiadomiła właściwe organy. Po wpłynięciu wspomnianego wniosku Generalny Konserwator Zabytków, przy udziale rzeczoznawcy ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, dokonuje oceny wartości znalezionego zabytku pod względem historycznym, naukowym i artystycznym oraz szacuje jego wartość materialną, a następnie przekazuje Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego swoją opinię, co do zasadności przyznania nagrody i jej rodzaju. Na kolejnych etapach tej procedury wnioski analizowane są przez specjalistów z dochowaniem najwyższej staranności, a w przypadku ustalenia, że znalazca nie spełnił wymaganych prawem warunków, rozpatrywane są odmownie. Na podstawie przedkładanych dokumentów nie zawsze jednak możliwe jest pełne rozpoznanie okoliczności znalezienia zabytku. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zgodnie z przyjętą procedurą, bazuje na materiałach opracowanych przez wojewódzkich konserwatorów zabytków, którzy powinni potwierdzić zgodność działania znalazców z obowiązującymi przepisami i warunkami przyznania nagrody za przypadkowe znalezienie zabytku archeologicznego.
Odnosząc się do długości procedury legislacyjnej związanej z tworzeniem i uchwalaniem nowych przepisów prawnych, stwierdzić należy, że działania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w stosunku do prowadzenia poszukiwań zabytków są jednym z elementów całościowej, kompleksowej zmiany w dziedzinie prawnej ochrony zabytków. Prace nad nową ustawą mają swoją specyfikę i w celu rzetelnego opracowania projektów nowych rozwiązań niezbędne są szczegółowe, często długotrwałe analizy i konsultacje. Już teraz jednak, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowiska poszukiwaczy, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dokonało zmian w projekcie wspomnianego wyżej rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków, wprowadzając przepisy mające na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowań o wydanie pozwolenia na poszukiwania. Zmiany te uwzględniają propozycje przedstawione w tej materii przez środowisko poszukiwaczy.
W celu jak najpełniejszego uwzględnienia postulatów poszukiwaczy rozpoczęto także szerokie konsultacje w tym zakresie. W szczególności 11 maja 2018 r. zorganizowano wspomniane przez Pana Posła spotkanie konsultacyjne w ramach zespołu resortowego do spraw nowej ustawy o ochronie zabytków. Uczestniczyli w nim przedstawiciele środowisk eksploratorskich oraz naukowo-konserwatorskich: wśród osób zaproszonych znaleźli się poszukiwacze zabytków, archeolodzy, muzealnicy, akademicy, prawnicy i przedstawiciele służb konserwatorskich. Było to pierwsze od 1996 r. spotkanie stron zainteresowanych poszukiwaniem zabytków w tak szerokim gronie. W toku spotkania każdy z jego uczestników miał możliwość zabrania głosu i przedstawienia swojej opinii na temat poszukiwań zabytków i sytuacji detektoryzmu w Polsce. Dostrzeżono zagrożenia płynące z nielegalnego poszukiwania zabytków, ale również przytoczono przykłady aktywności prawdziwych pasjonatów historii, prowadzących poszukiwania zgodnie z prawem i w pełnej współpracy z archeologami i wojewódzkimi konserwatorami zabytków. Ustalono także chęć i konieczność dalszej pracy nad planowanymi zmianami prawnymi. Obecni na spotkaniu przedstawiciele poszukiwaczy powołali grupę roboczą, która zobowiązała się do zorganizowania szerokich konsultacji środowiskowych, w których głos będą mogli zabrać wszyscy chętni. W efekcie grupa ta ma sformułować i przedstawić Departamentowi Ochrony Zabytków postulaty całego środowiska. Podczas kolejnych spotkań w Departamencie Ochrony Zabytków zaproponowane mają zostać systemowe rozwiązania w zakresie prowadzenia poszukiwań zabytków, a także ochrony dziedzictwa archeologicznego w Polsce.
Nawiązując do pytania o wspólne działania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Policji, wskazać należy, że współdziałanie to budowane jest od wielu lat, a jego przedmiotem, poza działaniami związanymi z nielegalnym poszukiwaniem zabytków, jest również wiele innych kwestii dotyczących ochrony zabytków i przestrzegania prawa w tym zakresie. Podstawą współpracy jest Porozumienie Generalnego Konserwatora Zabytków i Komendanta Głównego Policji, podpisane pierwotnie 10 marca 2005 r., a następnie zaktualizowane przez zawarcie 8 lutego 2018 r. Porozumienia Generalnego Konserwatora Zabytków i Komendanta Głównego Policji w sprawie współdziałania w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępczości skierowanej przeciwko zabytkom oraz innym dobrom kultury. Przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowego Instytutu Dziedzictwa stale współpracują z Policją, prowadząc między innymi szkolenia dla jednostek Policji różnego szczebla.
Odnosząc się do pytania o konieczność każdorazowego uzyskiwania zgód właścicieli terenu, na którym będą prowadzone poszukiwania, stwierdzić należy, że nie jest to, wbrew temu, na co wskazał Pan Poseł, materia Kodeksu postępowania administracyjnego. Obowiązek ten związany jest między innymi z prawem właściciela do decydowania o sposobie użytkowania terenu oraz do ewentualnej partycypacji we własności odkrytych przedmiotów niebędących zabytkami (na mocy art. 189 Kodeksu cywilnego).
Na zakończenie trzeba zaznaczyć, że obecne działania państwa powinny skupić się przede wszystkim na poszerzaniu wiedzy o zabytkach i ich ochronie. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wspólnie z Narodowym Instytutem Dziedzictwa, jest obecnie w trakcie tworzenia i organizowania ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej, której celem będzie uświadamianie społeczeństwu wartości wspólnego dziedzictwa kulturowego, zapoznanie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa, a także podkreślenie konieczności dbania o zabytki i reagowania na przypadki ich niszczenia. Warunkiem niezbędnym do wprowadzania zmian w konstrukcji przepisów dotyczących poszukiwań zabytków jest istnienie dojrzałego społeczeństwa obywatelskiego, które będzie świadome obowiązków związanych z ochroną dziedzictwa.Ubi ius, ibi onus,jak mówi łacińska sentencja - gdzie prawo, tam i obowiązek.
Z poważaniem


                                                                                             udostępniła Brzeginia